ChatGPT có thể đang đe dọa thay đổi chữ viết (và những công việc liên quan đến chữ viết) như chúng ta thấy nhưng người Lưỡng Hà, những người sống cách đây 4.000 năm (khu vực địa lý ở Iraq ngày nay), đã trải qua dạng thay đổi chấn động này trước chúng ta từ lâu. Nền văn minh của họ được cho là đã phát minh ra chữ viết.
Sống trong thời đại thay đổi
Chỉ hai tháng sau khi ra mắt vào tháng 11/2022, ChatGPT do OpenAI phát triển đã đạt được lượng khán giả hơn 100 triệu người. Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) thu hút sự chú ý của người dùng nhờ khả năng đưa ra câu trả lời giống con người cho mỗi câu hỏi.
Những phản ứng với ChatGPT và các đối thủ cạnh tranh của nó rất đa dạng, từ việc cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn cho tới tán dương những lợi ích to lớn mà nó có thể mang lại. Chúng ta dường như bị ngụp lặn giữa các lý thuyết về những tiến bộ mới trong AI có thể thay đổi cách con người làm việc, học tập và sinh sống như thế nào.
Lưỡng Hà cổ đại là nơi khởi phát nhiều sự phát triển của nền văn minh ngay nay. Người dân của họ là những nhà lãnh đạo thế giới trong việc thích ứng với sự thay đổi công nghệ và văn hóa.
Người Lưỡng Hà đã phát minh ra bánh xe và canh tác nông nghiệp, đồng thời đi tiên phong trong các tiến bộ về toán học, đô thị hóa cũng như giao thông vận tải. Những bước đột phá này được phản ánh trong văn tự chữ hình nêm, một trong những hình thức diễn tả bằng chữ viết được biết tới sớm nhất, khoảng thế kỷ 30 trước công nguyên.
Lịch sử của chữ viết hình nêm rất phức tạp, nhưng dường như ban đầu nó được phát triển để ghi lại dữ liệu kinh tế, chẳng hạn như các khoản nợ. Tuy nhiên, theo thời gian, người Lưỡng Hà đã mở rộng việc sử dụng các dấu hiệu khắc trên đất sét để ghi lại nhiều loại thông tin bằng nhiều ngôn ngữ.
Ứng dụng của nó rất phong phú, từ thư tín ngoại giao, văn tự điềm báo, cho đến một số kiệt tác văn học lâu đời nhất trên thế giới.
Người Lưỡng Hà được cho là đã phát minh ra chữ viết. Thành phố Babylon, nơi có những tàn tích được minh họa ở đây, là một trung tâm của nền văn hóa Lưỡng Hà.
Những anh hùng cổ đại được công nghệ hỗ trợ
Trong Gilgamesh - sử thi được biết đến sớm nhất trên thế giới, người anh hùng cùng tên đã phát minh và sử dụng các công nghệ, chẳng hạn như tạ lặn hay cánh buồm, dùng để di chuyển đến tận cùng thế giới.
Theo ghi nhận của Andrew George - nhà khảo cổ nghiên cứu về vương quốc Assyria cổ đại, người anh hùng trẻ tuổi nêu trên đã phát triển các công nghệ mới để giúp anh tìm kiếm danh tiếng và sự bất tử. Những tiến bộ này cho phép anh ta tham gia vào các hoạt động chưa từng được biết đến trước đó, chẳng hạn như chèo thuyền và lặn biển sâu.
Một anh hùng hoàng gia khác đến từ Mesopotamia - Lugalbanda cũng được vinh danh với những tiến bộ công nghệ. Lugalbanda đã cải tiến kỹ thuật nhóm lửa bằng cách dùng đá lửa để đốt than hồng và nướng bánh mì. Việc các anh hùng cổ đại biết sử dụng công cụ mới cho thấy khả năng đặc biệt của họ.
Sử thi Lưỡng Hà có nhiều trận chiến, một số sử dụng công nghệ như vũ khí tối tân
Sáng chế và những mặt tiêu cực
Sử thi Lưỡng Hà không chỉ thuần túy đề cập đến lợi ích về những tiến bộ về văn hóa và công nghệ. Trong Gilgamesh, lợi ích của văn minh và đô thị hóa, như những tiến bộ về công nghệ xây tường được đặt cạnh với những tác động tiêu cực mà chúng tạo ra, chẳng hạn như hủy hoại môi trường và xa lánh thế giới hoang dã.
Sử thi thường đề cập tới các công nghệ mới đang được khai thác để phục vụ xung đột của con người và phục vụ lợi ích của những người có địa vị xã hội cao một cách không cân xứng.
Trong sử thi Sumer Enmerkar và Chúa tể của Aratta, vị vua anh hùng đánh bại kẻ thù của mình bằng cách phát minh và sử dụng công nghệ siêu việt: khả năng viết trên những tấm đất sét.
Phát minh này được cho là có liên quan đến Sử thi Sargon, trong đó Sargon đã tránh được một âm mưu giết người nhừ kỹ năng đọc sử thi của mình. Mặc dù viết trên các tấm đất sét đã được phát triển ở giai đoạn đó, nhưng việc sử dụng phong bì để che giấu nội dung của chúng thì chưa (vì thế, thật may mắn cho Sargon!).
Ở một khía nào đó, việc giới thiệu các công nghệ mới trong văn tự hình nêm phản ánh những lo ngại đương thời về AI: Lo ngại về sự gia tăng bất bình đẳng xã hội và khả năng sử dụng nó trong chiến tranh mạng.
Tấm đất sét này khắc một phần của sử thi Gilgamesh
Tương lai của lịch sử
Nghiên cứu về quá khứ có thể giúp chúng ta hiểu sâu hơn về cách con người đã thích nghi với công nghệ hiện đại từ hàng nghìn năm nay như thế nào. Ngược lại, công nghệ hiện đại tiếp tục mở rộng sự hiểu biết của chúng ta về lịch sử.
Trong những năm gần đây, AI - hình thức viết mới nhất - đã được sử dụng để giải mã thứ lâu đời nhất: văn tự chữ hình nêm. Ví dụ, dự án Fragmentarium sử dụng các thuật toán tinh vi để xác định các đoạn văn bản chữ hình nêm bị vỡ vụn nào thuộc về nhau; các thuật toán này dự đoán văn bản đã từng lấp đầy các phần còn thiếu. AI có thể sẽ tiếp tục thay đổi cách các nhà sử học phân tích quá khứ.
Trong lĩnh vực học thuật rộng lớn hơn, ranh giới về cách sử dụng AI vẫn chưa được giải thích rõ ràng. Ví dụ, vào tháng 1, một hội nghị AI quốc tế hàng đầu đã cấm sử dụng các công cụ AI để viết các bài báo khoa học – mặc dù việc sử dụng nó trong các bài báo chỉnh sửa đã được chấp nhận.
Xem xét các giới hạn của công nghệ
Ngay cả những người từng thích ứng với công nghệ thủa ban đầu - người Lưỡng Hà, cũng gặp phải những vấn đề mà công nghệ thời đó không thể giải quyết được.
Biến đổi khí hậu được cho là đã dẫn đến sự sụp đổ của Đế chế Akkadian, đôi khi được gọi là thực thể chính trị đa quốc gia đầu tiên trên thế giới. Và ngay cả Gilgamesh xảo quyệt cũng không thể thoát khỏi cái chết của chính mình.
Con người đã phải vật lộn với cách phát minh, sử dụng và thích ứng với công nghệ kể từ những nền văn minh đầu tiên của chúng ta. Trong văn học sử thi Lưỡng Hà, công nghệ mới giúp những cá nhân anh hùng vượt qua những giới hạn được chấp nhận và phát triển những kỹ năng mới. Thế nhưng, công nghệ và kiến thức thu được không phải lúc nào cũng được phân bổ đồng đều.
Tìm hiểu cách thích nghi với những thay đổi về công nghệ trong quá khứ giúp chúng ta hiểu đầy đủ hơn về tình trạng của con người ngày nay và thậm chí có thể giúp chúng ta chuẩn bị cho tương lai.
